Wszyscy ludzie Kaszuby

     Zbyszka Kaszuby  na Hyrczy nie ma. Poszedł do bazy studenckiej SGGW w Łopience. Po południu jedzie w ważnej sprawie do Warszawy. Wróci do Łopienki w drugiej połowie września. Kaszuby nie ma, ale są jego ludzie. Agnieszka Bernacka pichci coś na ognisku. 
     – Dla chłopaków – tłumaczy – bo jeszcze nie jedli śniadania. 
     Chłopaki – Wojtek Bożek, Bogdan Wawryszczak i Andrzej Grzeszak z Baligrodu, pracują na Hyrczy od wczesnego rana. Odbudowują położoną kilkadziesiąt kroków od obozowiska murowaną kapliczkę z XVIII wieku.   – Stała przy drodze z Tyskowej do Łopienki – wyjaśnia Włodek Bayer, Wielkopolanin, emerytowany wojskowy, przewodnik PTTK, zapalony turysta. Przysiadł na ławce z olchowych okrąglaków i gasi pragnienie herbatą z dzikiej mięty. – Szli tędy pielgrzymi na łopieńskie odpusty, zatrzymywali się, odpoczywali przy kapliczce, modlili się. Takich kapliczek było wtedy w tych stronach wiele. Do naszych czasów zachowały się dwie i to zrujnowane. Jedna tutaj, na Hyrczy, druga w Studennem koło Rajskiego. 
      Bayer przynosi z namiotu zeszyt. Na kilku stronach Kaszuba rozrysował hyrczańską kapliczkę w różnych rzutach. Dzięki tym szkicom nie będą mieli kłopotów z odtworzeniem jej dawnego wyglądu. Prace posuwają się szybko, zgodnie z ustaleniami. Ściany kapliczki budują z łupku piaskowego łączonego glinianą zaprawą. Tak się wtedy budowało, zapewnia Wojtek Bożek. Przynoszą z odległego o kilkaset metrów strumyka wodę, a potem przygotowują razem zaprawę. Bogdan muruje. Ma chłopak wprawę, to widać. Zresztą, jakby nie było, sześć lat przepracował przy rekonstrukcji łopieńskiej cerkwi. Kiedy Kaszuba potrzebował go na Hyrczy, Andrzej i tym razem nie odmówił.
     – Mam dwadzieścia trzy lata i dużo wolnego czasu – mówi. – No i nie robię tego dla pieniędzy. Żeby to było jasne – zastrzega się – bo pieniądze są żadne. Acha… już wiem – śmieje się. – Żeby kiedyś przyprowadzić tutaj swojego syna i pochwalić się, że nie stałem z boku, nie przyglądałem się, lecz brałem w tym czynny udział.
   – Przyjechaliśmy w Bieszczady z Agnieszką tydzień temu – tłumaczy Wojtek – i od razu i poszliśmy do bazy na Łopienniku, ale ponieważ okazało się, że na Hyrczy jest robota, to przyszliśmy tutaj.
   – Tym razem jesteśmy w mocno okrojonym składzie, tylko we dwoje – wtrąca Agnieszka. – Tak jakoś wypadło. Zawsze, kiedy idziemy w Bieszczady na wędrówkę, zatrzymujemy się w Łopience, żeby popracować przy cerkwi.
   Agnieszka, podobnie jak Wojtek, pochodzi z Przeworska. Jest plastykiem, pracuje w jednej z przeworskich podstawówek. Z Wojtkiem znają się od lat. Połączyło ich wędrowanie z plecakiem nieznanymi zakątkami Bieszczadów. Wyjeżdżają z Łopienki pojutrze, lecz wrócą tutaj jeszcze na parę dni we wrześniu.
     Na Hyrczy zostaje Włodek Bayer z Bogdanem i Andrzejem. Oni również wkrótce stąd odejdą. Muszą jednak najpierw dokończyć budowę kapliczki. Jeżeli nie przeszkodzi im zła pogoda, prace przy niej powinni zakończyć najpóźniej za dwa tygodnie.
    Nieopodal kapliczki stoi zachlapana bieszczadzkim błotem ciemnozielona kia – jeep Natkańskiego.
   Natkański wozi terenówką z Tyskowej kamienie, które posłużą do odbudowy kapliczki. Dzisiaj zrobił kilkanaście kursów w dolinę. Przy załadunku i wyładunku kamieni pomaga mu Tadeusz Znosko. Obydwaj są przyjaciółmi Zbyszka Kaszuby i, podobnie jak on, warszawiakami.
     Jerzy Natkański prowadzi w stolicy biuro turystyczne. Jest alpinistą, ma na swoim koncie udział w kilku wyprawach wysokogórskich. Znosko jest rzeźbiarzem. Wspólnie z żoną, Dorotą Brodowską, malarką, zajmują się projektowaniem wnętrz. Wszyscy należą do Akademickiego Klubu Turystycznego przy SGGW, który w tym roku obchodzi okrągłą rocznicę – dwudziestolecie swojego istnienia. Bieszczady znają jak własną kieszeń. Nie zdarzyło się, żeby w trackie swoich corocznych wędrówek nie zatrzymali się na parę dni w Łopience. Bywanie w tej najpiękniejszej dolinie świata, jak ją nazywają klubowicze, weszło im w krew, stało się dla nich nawykiem, więcej nawet, rytualną potrzebą.
   – Po górach chodzę od trzydziestu lat. Po Bieszczadach trochę mniej. Z żoną i dziećmi będzie już z dziesięć – mówi Znosko. – Wędrujemy zwykle przez miesiąc, a na koniec schodzimy do Łopienki. W tym roku przeszliśmy Beskid Niski, od Krynicy, zahaczając o Zyndranową, do Komańczy. Żona wróciła do Warszawy, a ja z dziećmi przyszedłem tutaj. Dzisiaj mieliśmy wyjeżdżać, ale zostałem jeszcze na parę dni, żeby pomóc na Hyrczy.
     – Przyjaźń ze Zbychem zobowiązuje. Jak trzeba coś robić, to się robi, choć robota, jak ta dzisiejsza, właściwie żadna – uzupełnia Natkański. – Co do Łopienki, to odczucia mam podobne jak Zbyszek. Tą doliną rządzi coś tajemniczego, nieodgadnionego. Fetysz? Metafizyka?... Przyciąga człowieka niczym magnes. Posiedzisz sobie tutaj, napatrzysz się na to uroczysko, naładujesz się jego magnetyzmem i wracasz do domu jakby nie ten. Inny, odmieniony, nowszy, młodszy. 
     – Myśmy chodzili na początku na Tworylne – opowiada Agnieszka. – W Łopience znaleźliśmy się raz przypadkiem i ujrzałam taką scenę. Pod ruiny cerkwi zajechała traktorem kobieta z małą dziewczynką. Zsiadły z ciągnika, zapaliły świeczki, pomodliły się, wsiadły na traktor i odjechały. To było dawno. Nie potrafię tego umiejscowić w czasie, ale zapamiętałam tę scenkę na całe życie. A potem widziałam jak cerkiew się odradza, te mury, krokwie, dach, podbijanie gzymsów, wylewki… I tak rok za rokiem. Aż do dzisiaj.
     Na dziedzińcu łopieńskiej cerkwi siedzą młodzi ludzie z plecakami. Drogą od Bukowca ciągną grupki letników. Wchodzą na plac, oglądają odbudowywaną pieczołowicie świątynię z zewnątrz, zaglądają do środka, wpatrują się w błyszczące nowiutką blachą cebulaste kopułki, robią zdjęcia. Ruch jest znaczny. I na placu wokół cerkwi i na drodze do Bukowca. Jedni odchodzą, inni przychodzą.
     Cerkiew w Łopience (z 1757 r.) była na terenie obecnych Bieszczadów pierwszą murowaną cerkwią obrządku grekokatolickiego. Słynęła z cudownego obrazu Matki Boskiej i organizowanych trzy razy w roku odpustów, na które ściągały tłumy pielgrzymów z całych Karpat. Koło świątyni stała drewniana dzwonnica, obok murowana kapliczka z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego, zaś nieopodal, przy cudownym źródełku, maleńka kapliczka z figurką Matki Bożej. Dolina wokół cerkwi tętniła spokojnym, unormowanym życiem. Domy, budowane wzdłuż potoku, otoczone były sadami. Pola i łąki kośne leżały na okalających wieś zboczach Łopiennika, Korbani i Jam. Ten spokojny, idylliczny świat przetrwał do II wojny światowej. Zagłada przyszła w maju 1946 roku. Mieszkańcy Łopienki otrzymali dwie godziny na spakowanie dobytku, a potem polscy żołnierze doprowadzili ich siłą do granicy z ZSRR i przekazali oddziałom sowieckim.
     Kilka rodzin ukryło się w lesie. Rok później wyłapano je i wysiedlono na ziemie odzyskane w ramach akcji „Wisła”. Opuszczona wieś popadała w ruinę, ginęła, zapadała się w ziemię. Domy zniknęły, porosły pokrzywami, łopianem   i olszyną. Sady zdziczały. Pola i łąki zamieniły się w ugory, zarosły buczyną, olchą, brzozą, jałowcami. Naporowi czasu, szabrownikom i wandalom nie oparła się także murowana cerkiew. Wspaniała niegdyś budowla sakralna zmieniła się w rumowisko. Zdarty dach, wypłukane deszczem tynki, walące się mury porosłe wysokim, trzymetrowym zielskiem ujrzał w 1963 roku Olgierd Łotoczko, etnograf, konserwator zabytków, założyciel i kierownik studenckiego schroniska w Łopience. Widok wywarł na nim przygnębiające wrażenie. Postanowił ratować cerkiew za wszelką cenę. Opracował plan jej renowacji oraz projekt utworzenia wokół niej wioski turystycznej, swoistego rodzaju skansenu.
     Po kilku latach przygotowań, w 1972 r. ruszyły pierwsze prace. Cztery lata później zostały przerwane. Łotoczko zginął w Hindukuszu. Schronisko w Łopience spłonęło. Dolina znowu opustoszała. Przyjeżdżający na wypas górale z Podhala zamienili cerkiew w koszar zapędzając do niej na noc stada owiec i bydła.
     W 1982 r. zjawili się ludzie z Akademickiego Klubu Turystycznego i założyli w dolinie bazę namiotową. W następnym roku przywędrował w te strony Zbigniew Kaszuba. Zobaczył cerkiew, a raczej to, co z niej zostało i postanowił ją odbudować. Co roku organizował obozy, tzw. cerkwiska, dla wszystkich, którzy chcieli pomagać  w odbudowie cerkwi. 
     Zapleczem dla pracujących, sypialnią, magazynem sprzętu i materiałów była, i ciągle jest, baza namiotowa. W 1986 r. Kaszuba ze swoimi ludźmi oczyścił świątynię z porastającego ją zielska i krzaków. W następnych latach odwodnił teren, przebudował koronę muru, fragmenty ścian, sklepienie, wzmocnił fundamenty, położył nową płytę. W 1992 wykonał więźbę dachową. Deskowanie zakończyli w grudniu. W następnym roku zjawili się w Łopience blacharze. Trwająca wiele lat uparta, najeżona licznymi trudnościami i ustawicznym brakiem pieniędzy mozolna odbudowa zakończyła się sukcesem. Jesienią Kaszuba i jego najbliżsi przyjaciele zainstalowali na cerkwi odgromienie, a na wieży i sygnaturce zamontowali kute, żelazne krzyże. W kolejnym roku wznieśli murowaną kapliczkę, w tym pomalowali na cerkwi dach.
    – Przychodzi do bazy człowiek, wita się i opowiada mi, jak on tutaj był, jak pracował, z kim – mówi Jerzy Kusiak, obecny szef bazy, nazywany przez bazowiczów „Słoniem.” Kusiak mieszka w Warszawie. Ma 26 lat, przerwane studia, jednoosobową firmą budowlaną. Z Kaszubą zetknął się, podobnie jak inni, przy odbudowie cerkwi. – Słucham, patrzę, ale człowieka sobie nie przypominam. Bo niby i jak, skoro przez Łopienkę przewinęło się ich tysiące. Każdy z nich coś robił, każdy pomagał. To była, i jest nadal, prawdziwa armia ludzi, z których każdy, co do jednego, ciałem i duszą należy do Kaszuby.

                                                                                                                                (11 sierpnia 1996)